دانشگاه استنفورد توافق هسته‌ای ایران را شبیه‌سازی می‌کند

امین درستی:پس از بیش از 20 ماه مذاکرات داغ و جدی، ایران و پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل متحد همراه با آلمان بر سر برنامه هسته‌ای ایران به توافق دست یافتند. با توجه به اهمیت این رویداد بین‌المللی، دانش‌جویان دانشگاه استنفورد نیز این رویداد را شبیه‌سازی و بررسی کردند. این دوره آموزشی تحت عنوان «امنیت بین‌الملل در جهان در حال تغییر» و زیر نظر استاد علوم سیاسی دانشگاه استنفورد، اسکات سیگان (Scott Sagan)، برگزار شد.

به گزارش گروه ترجمه و تحلیل امید هسته‌ای، در واقع در این دوره دانشجویان علوم سیاسی دانشگاه استنفورد در عمل آموختند که دستیابی به یک توافق بین‌اللملی که خواسته‌های طرفین مختلف درگیر در توافق را برآورده سازد هرگز کار آسانی نیست.

اِلی منگیلوان، یکی از دستیاران آموزشی پروفسور سیگان و از دانشجویان شرکت کننده در این دوره آموزشی می‌گوید: «وقتی که در این دوره آموزشی شرکت کردم و فرآیند دستیابی به توافق را در عمل تجربه کردم، از این‌که در دنیای واقعی و در عمل چنین توافقی حاصل شده است بیش از پیش شگفت‌زده شدم».

منگیلوان می‌افزاید: «خیلی از مردم می‌پرسند که چرا مذاکره‌کننده‌ها نمی‌توانند به سرعت به توافق دست یابند؟ من با شرکت در این دوره آموزشی تا حد زیادی به پاسخ این پرسش آگاه شدم. ما در فرآیند شبیه‌سازی مذاکرات، تنها پنج دقیقه مانده به پایان زمان توانستیم به توافق برسیم. این موضوع  موجب شد که بتوانیم علت تمدید چندباره مذاکرات واقعی را بهتر درک کنیم. در واقع در این دوره آموزشی عملا توانستیم زیر و بم‌های مذاکرات و نقطه‌های حساس و به اصطلاح گره‌های کور مذاکرات را درک کنیم».

این دوره آموزشی را پروفسور سیگان در طول ترم زمستان و دو روز کلاس در هر هفته برگزار می‌کند. در این دوره آموزشی، دانش‌جویان شرکت کننده به عنوان نماینده فرضی کشورهای درگیر در مذاکرات و همچنین سایر کشورهای موثر در مذاکرات هسته‌ای ایران، نقش آفرینی می‌کنند تا بتوانند فرآیند واقعی روی داده در مذاکرات هسته‌ای ایران و 1+5 را شبیه‌سازی کنند.

به گزارش گروه ترجمه و تحلیل امید هسته‌ای،بدین منظور در ابتدا به مدت دو هفته دانش‌جویان در مورد مذاکرات و ابعاد گوناگون آن درسگفتارهایی را در کلاس ارائه می‌دهند و سپس هر یک از دستیارانِ استاد، به عنوان نماینده اصلی (رئیس هیات مذاکره‌کننده) یکی از کشورهای درگیر در مذاکرات برگزیده می‌شوند. سپس تمام دانشجویان شرکت کننده در این دوره آموزشی در گروه‌هایی دسته‌بندی شده و هر گروه به عنوان اعضای تیم مذاکره‌کننده یکی از کشورهای درگیر در مذاکرات برگزیده می‌شوند. اعضای هر کدام از این گروه‌ها باید به طور مشترک در طول مذاکراتِ شبیه‌سازی شده یادداشت‌هایی را تهیه کرده و در آن ابعاد مختلف مذاکرات را بررسی کنند و به رئیس هیات مذاکره کننده تحویل دهند. هر کدام از این گروه‌ها همچنین باید در مورد نقطه نظرها و کنش‌های کشوری که اکنون آن‌ها به طور فرضی نماینده آن هستند نیز به رئیس هیات مذاکره‌کننده پیشنهادهایی ارائه کرده و این نکته را نیز بررسی کنند که کشورشان در هر مرحله از مذاکرات چه موضعی را باید اتخاذ کند. رئیس هیات مذاکره کننده نیز باید پس از دریافت این یادداشت‌ها آن‌ها را بررسی کرده و در نهایت یک سری دستورالعمل‌ها و اهداف را تعیین کرده و به اعضای گروه‌ها ارائه دهد و آن‌ها موظف هستند که در طول مذاکرات از این دستورالعمل‌ها و اهداف پیروی کنند.

در مرحله بعد مذاکرات و گفت‌وگوها انجام می‌شود و در هر مرحله مشاوران حقوقی تیم‌های مذاکره‌کننده نیز با یکدیگر گفت‌وگو کرده و متن‌ پیش‌نویس قطعنامه را با تشریح نکات اصلی و مهم توافق ‌نهایی آماده می‌کنند.

بنیامین باخ (Benjamin Buch)، دانشجوی دکترای علوم سیاسی و دستیار پروفسور سیگان در باره این دوره آموزشی می‌گوید: «این شبیه‌سازی دشواری‌ها و ظرایف چگونگی دستیابی به توافق میان کشورهایی که مواضع گوناگون دارند را به طور دقیق و کامل بازسازی و قابل درک می‌سازد».

اگر چه دانشجویانی که در این دوره آموزشی شرکت کرده‌اند در دنیای واقعی خود و در مورد توافق هسته‌ای واقعی دیدگاه‌های گوناگونی دارند اما در حین انجام مذاکراتِ شبیه‌سازی شده عملا علایق و نظرات گوناگون خود را کنار می‌گذارند تا بتوانند مذاکرات را به خوبی شبی‌سازی کنند و به طور کامل در فرآیندِ شبیه‌سازی مذاکرات ایفای نقش نمایند.

پروفسور سیگان با اشاره به این موضوع می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین درس‌هایی که دانشجویان در این دوره آموزشی فرا خواهند گرفت این است که در روند این مذاکراتِ شبیه‌سازی شده آن‌ها عقاید و نظرات شخصی خود را کنار می‌گذارند و نظرات شخصی خود را در طول مذاکرات منعکس نمی‌کنند. آن‌ها در حین مذاکرات نظراتی را که از سوی رئیس هیات مذاکره کننده به آن‌ها منتقل شده است را ارائه کرده و اهداف تعیین شده از سوی سران کشورهای مورد نظر را دنبال می‌کنند».

بنیامین باخ، دانشجوی دکترا و دستیار پروفسور سیگان در این پروژه، نیز با اشاره به این‌که این موضوع باعث می‌‌شود دانشجویان در مورد سیاست بین‌الملل نگاه جامع‌تر و گسترده‌تری به دست آورند می‌گوید: «وقتی که دانشجویان علایق و نظرات شخصی خودشان را کنار می‌گذارند و در واقع خودشان را به جایِ مذاکره‌کنندگان کشورهای مختلف قرار می دهند و به جایِ آن‌ها فکر و مذاکره می‌کنند، خود به خود مجبور می‌شوند که از چشم‌اندازی متفاوت به مسائل نگاه کنند».

گیگی وردی (Gigi Vardi)، استاد تاریخ نظامی و همکار پروفسور سیگان در این دوره آموزشی، معتقد است که شبیه‌سازی مذاکرات تا حد بسیار زیاد و به گونه‌ای شگفت‌انگیز با مذاکراتِ واقعی شباهت داشته است، او معتقد است که علت این شباهت نیز هوشمندی و توانایی بالایِ دانشجویانِ شرکت‌کننده در این دوره آموزشی است.

به گزارش گروه ترجمه و تحلیل امید هسته‌ای،اگر چه در مذاکرات هسته‌ای واقعی، عملا تنها ایران، آلمان و پنج عضو دائمی شورای امنیت سازمان ملل شرکت داشتند، اما در مذاکراتِ شبیه‌سازی شده علاوه بر این کشورها، بسیاری دیگر از کشورهای موثر در مذاکرات واقعی نیز گنجانده شده بودند.

در جریان مذاکرات واقعیِ میان ایران و 1+5 مذاکرات بسیار دشوار و به نوعی شبیه به یک جنگ در میان طرفین انجام شد که با درگیری‌ها و گره‌های کور اجتناب‌ناپذیری همراه بود. دشواری این مذاکرات به اندازه‌ای بود که بسیاری از کارشناسان و تحلیل‌گران سیاسی عملا دستیابی به توافق را ناممکن می‌دانستند. توافق هسته‌‌ای ایران در عمل به یکی از چالش‌برانگیزترین موضوعات سیاسی ایالات متحده تبدیل شده است. با این حال خودِ پروفسور سیگان درباره این توافق نظر چندان مثبتی ندارد و طرفدار دو آتشۀ آن نیست.

پروفسور سیگان معتقد است با توجه به سطوح مختلف ریسک‌پذیری دلایلی وجود دارد که بر اساس آن‌ها می‌توان به گونه‌ای منطقی و عقلانی با این توافق مخالف بود.

او معتقد است که برخی از مخالفت‌هایی که در مورد این توافق به وجود آمده است ناشی از نظرات متفاوتی است که هر کدام از موضعی می‌توانند درست باشند.

از آن‌جایی که توافق به طور رسمی انجام شده است اما هنوز تعهدات طرفین به طور کامل اجرایی نشده‌اند پروفسور سیگان در مورد چگونگی ادامه این دوره آموزشی و فرآیند شبیه‌سازی مذاکرات هسته‌ای ایران تردیدها و نگرانی‌هایی دارد. او با توجه به این که در چند ماه آینده در مورد توافق واقعی چه روی خواهد داد در مورد روند آتی این دوره آموزشی و همچنین تکرار این دوره در سال آینده تصمیم‌گیری خواهد کرد.

پروفسور سیگان و گروه همکاران و دستیاران او افزون بر این شبیه‌سازی، در ادامه قصد دارند تا احتمالات مختلفی که در مورد نقض احتمالی توافق هسته‌ای از سوی یکی از طرفین توافق وجود دارد را نیز بررسی کرده و افزون بر آن پاسخ دیگر طرفین به این اقدام را نیز بررسی کنند. سیگان معتقد است که آینده این دوره آموزشی وابسته به این است که طرفین توافق و به ویژه ایران در آینده چه خواهند کرد.

بنجامین باخ نیز معتقد است که در توافق هسته‌ای هنوز دو موضوع مهم باقی مانده است: «یکی دشواری‌های مربوط به تایید انجام تعهدات طرفین و دیگری تشخیص سرپیچی از مفاد توافق. آن‌چه که در این توافق مانند یک کابوس است این است که توافق هسته‌ای پوششی شود برای ادامۀ تدریجیِ فریبکاری. با این حال من معتقدم بی‌شک این توافق بهترین گزینه ممکن است و در کل امر مثبت و سازنده‌ای خواهد بود».